ویژگى هاى کارکردى نهاد خانواده

کنترل اجتماعى، یکى از ویژگى هاى کارکردى مهم نهاد خانواده آرمانى است که از راه نظارت خانواده بر رفتار اعضا تحقق مى یابد.
 

خانواده مطلوب در بخش کارکردى نیز از مشخصه هاى خاصى بهره مى برد که موجب تمایز خانواده آرمانى مى شود. کارکرد در بیان کارکردگرایى، «اثرى» است که پدیده هاى اجتماعى از خود برجاى مى گذارند. این آثار، نتیجه و دستاورد «ساختارها» هستند.
 

 تأمین پدر شرعى براى فرزندان، ویژگى کارکردى دیگرى است که خانواده زن و شوهرى ایفا مى کند. در واقع، اهمیت این کارکرد به دلیل نتایج و آثار اجتماعى آن است که هویت بخشى به افراد، انتقال منظم ارث، و تداوم نظام خویشاوندى، از جمله مهم ترین آنها به شمار مى آیند.
 
کودکان نامشروع، مشکلات فراوانى براى جوامعى که روابط آزادجنسى را تزویج کرده اند به وجود آورده و افزایش قابل توجه تعداد این فرزندان، موضوعى است که توجه بسیارى از جامعه شناسان را به خود معطوف کرده است.
 
افزایش شمار فرزندان نامشروع، تا حدودى ناشى از تغییر نگرش ها و باورها درباره رابطه جنسى پیش از ازدواج و زندگى مشترک بدون ازدواج است. به نظر مى رسد اتخاذ تدبیرهایى در زمینه کاهش روابط جنسى خارج از چارچوب ازدواج، تنها راه حل معقول و منطبق با ارزش هاى اسلامى براى مشکل فرزندان نامشروع است.
 
ابوحمزه مى گوید: خدمت امام على بن الحسین (علیهماالسلام) بودم که مردى خدمت آن جناب آمد و گفت: اى ابامحمد! من گرفتار زنا هستم؛ روزى زنا مى کنم و روزى روزه مى گیرم. آیا این روزه کفاره گناه آن روز مى شود؟
 
امام (علیه السلام) فرمودند: «محبوب ترین کارها نزد خداوند آن است که مردم از وى اطاعت کنند و معصیت ننمایند. زنا نکنید و روزه هم نگیرید.» امام باقر علیه السلام در آنجا حاضر بود. دستش را گرفت و فرمود: «کار دوزخیان را مى کنى و امیدوار هستى وارد بهشت گردى!» (کلینى، 1365، ج 5، ص 541) فرزند متولدشده از زنا، پدر شرعى و قانونى ندارد و در نتیجه، از شبکه خویشاوندى و تربیت صحیح بى بهره خواهد بود.
 

 کنترل اجتماعى، یکى از ویژگى هاى کارکردى مهم نهاد خانواده آرمانى است که از راه نظارت خانواده بر رفتار اعضا تحقق مى یابد. البته با توجه به رواج بینش هاى فردگرایانه و آزادى خواهانه در جوامع غربى، از نقش خانواده در کنترل مستقیم رفتار همسران به شدت کاسته شده است.
 
کنترل مستقیم هریک از دو زوج بر رفتارهاى طرف مقابل، به ویژه رفتارهاى جنسى خارج از چارچوب ازدواج، امرى است که در بسیارى از فرهنگ هاى گذشته و حال به چشم مى خورد؛ هرچند به دلیل عواملى مانند قدرت بیشتر مردان و نقش هاى جنسیتى متفاوت زن و شوهر، این کنترل، بیشتر از جانب مردان نسبت به زنان اعمال شده است.
 
خانواده، گذشته از کنترل مستقیم، به طور غیرمستقیم و از راه ایجاد فضایى همراه با آرامش و امنیت، جامعه پذیرى و ارضاى نیازهاى جنسى و عاطفى همسران نیز آنان را از گرایش به کجروى بازمى دارد.
 
بى تردید ضعف نهاد خانواده، اگر یگانه عامل شیوع بى سابقه انحرافات جنسى تلقى نشود، بى تردید مهم ترین و اصلى ترین عامل است و جهان غرب هزینه بسیار سنگینى در برابر برخى آزادى هاى موهوم جنسى پرداخته است. (بستان، 1385، ص 35)
 
در اندیشه امام سجاد (علیه السلام)  نیز کنترل اجتماعى، به عنوان یکى از ویژگى هاى کارکردى مهم خانواده مورد توجه قرار گرفته و به نقشى که زن و مرد در نهاد خانواده در کنترل یکدیگر دارند، اشاره شده است.
 
امام صادق (علیه السلام) مى فرمایند: «هرگاه یکى از دامادهاى امام سجاد (علیه السلام)  به منزل وى مى رفت و بر حضرتش وارد مى شد، امام علیه السلام عباى خود را از دوش برمى گرفت و براى او پهن مى نمود تا روى آن بنشیند. سپس به داماد خود مى فرمود: «خوش آمدى؛ که تو هم تأمین کننده هزینه هاى خانواده خود و هم نگه دارنده ناموس خود از شرّ هواهاى نفسانى و اجانب هستى.» (رنجبر، 1380، ص 225) امام سجاد (علیه السلام)  در این روایت، شوهر را به نقش کنترلى مرد بر رفتار زن، به ویژه رفتار جنسى وى اشاره مى کند.
 
آن حضرت همچنین در رساله حقوق، به نقش کنترلى زن اشاره مى نماید و از وى در درون خانواده، به عنوان واقیه، به معناى نگهدار همسر یاد مى کند. زن مى تواند با پاسخ گویى به نیازهاى عاطفى و جنسى مرد، او را از گرایش به انحرافات جنسى بازدارد: «و اما حق همسرت ـ که با پیوند زناشویى زیردست تو شده ـ این است که بدانى خداى عزوجل او را مایه آرامش و راحتى، و همدم و نگهدار تو ساخته.» (حرانى، 1404ق، ص 362)
 
منبع: سایت معرفت