اهمیت درختکاری و حفظ جنگل در اسلام
پرسش :
اسلام چه توصیه هایی برای درختکاری و حفظ جنگلها و درختان دارد؟
پاسخ :
در روایات نیز به توجه به نعمتهای الهی از جمله درختان سفارش شده است. به عنوان مثال امام صادق(علیه السلام) خطاب به مفضل می فرماید: «اعْتَبِرْ یَا مُفَضَّلُ بِأَشْیَاءَ خُلِقَتْ لِمَآرِبِ الْإِنْسَانِ وَ مَا فِیهَا مِنَ التَّدْبِیرِ فَإِنَّهُ ... خُلِقَ لَهُ الشَّجَرُ فَکُلِّفَ غَرْسَهَا وَ سَقْیَهَا و...»(1)؛ (اى مفضّل! از آفرینش و آماده سازى حکیمانه و مدبّرانه اشیا براى رفع نیاز انسان درس عبرت بگیر... براى او درخت آفریده شده و او باید آن را در زمین بکارد، آب دهد و به آن برسد و از آن بهره گیرد و...).
1) پیامبر(صلى الله علیه و آله) فرمود: «مَا مِنْ مُسْلِمٍ یَغْرِسُ غَرْساً یَأْکُلُ مِنْهُ إِنْسَانٌ أَوْ دَابَّةٌ أَوْ طَیْرٌ إِلَّا أَنْ یُکْتَبَ لَهُ صَدَقَةٌ إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَة»(2)؛ (هیچ مسلمانى نیست که نهالى بکارد و انسان یا حیوان یا پرنده از آن بخورد مگر آنکه تا روز قیامت براى وى صدقه بنویسند).
2) انس بن مالک در حدیث دیگرى از پیامبر اکرم(صلى الله علیه و آله) روایت مى کند که فرمود: «مَنْ بَنَى بُنْیَاناً بِغَیْرِ ظُلْمٍ وَ لَا اعْتِدَاءٍ أَوْ غَرَسَ غَرْساً بِغَیْرِ ظُلْمٍ وَ لَا اعْتِدَاءٍ کَانَ لَهُ أَجْراً جَارِیاً مَا انْتَفَعَ بِهِ أَحَدٌ مِنْ خَلْقِ الرَّحْمَن»(3)؛ (هرکس بدون ظلم و تجاوز به حقوق دیگران ساختمانى را بنا کند یا بدون ظلم و تجاوز نهالى بکارد، تا وقتى که یکى از آفریده هاى خداوند مهربان از آن بهره مند مى شود، پاداش وى ادامه خواهد داشت).
3) ابو ایوب انصارى روایت مى کند که پیامبراکرم(صلى الله علیه و آله) فرمود: «مَنْ غَرْسَ غَرْساً فَأَثْمَرَ أَعْطَاهُ اللَّهُ مِنَ الْأَجْرِ قَدْرَ مَا یَخْرُجُ مِنَ الثَّمَرَة»(4)؛ (هرکس درختى بکارد و آن درخت به بار نشیند، خداوند به اندازه میوه هاى آن درخت به وى پاداش مى دهد).
4) انس بن مالک روایت مى کند که پیامبر اکرم(صلى الله علیه و آله) فرمود: «إِنْ قَامَتِ السَّاعَةُ وَ فِی یَدِ أَحَدِکُمُ الْفَسِیلَةُ فَإِنِ اسْتَطَاعَ أَنْ لَا تَقُومَ السَّاعَةُ حَتَّى یَغْرِسَهَا فَلْیَغْرِسْهَا»(5)؛ (اگر در دست یکى از شما قلمه درختى است و قیامت نزدیک شد، در صورتى که مى تواند پیش از برپایى قیامت آن را بکارد، باید این کار را انجام دهد).
5) همچنین از امام معصوم(علیه السلام) نقل شده است: «ازرَعُوا وَاغرسُوا فَلا وَاللّه مَا عَمَل النّاسُ عَملًا أحَلّ وأَطیَبُ مِنهُ»(6)؛ (زراعت کنید و درخت بکارید. نه به خدا سوگند! مردم کارى حلال تر و پاکیزه تر از آن انجام نمى دهند).
6) همچنین کاشت درخت در ادبیات اهل بیت به عنوان یکی از اعمال صالحی که مؤمنین پس از مرگ هم از آنها منتفع می گردند ذکر شده است. در روایتی از امام صادق(علیه السلام) می خوانیم: «سِتُّ خِصَالٍ یَنْتَفِعُ بِهَا الْمُؤْمِنُ بَعْدَ مَوْتِهِ: وَلَدٌ صَالِحٌ یَسْتَغْفِرُ لَهُ، ... وَ غَرْسٌ یَغْرِسُه...»(7)؛ (شش خصلت است که مؤمن بعد از مرگ خود از آنها سود می برد: فرزند صالحی که برایش طلب مغفرت کند، ... و درختی که کاشته است...).
سیره اهل بیت(علیهم السلام) و اولیای دین نیز بر کاشت درختان بوده و آنها علاوه بر توصیه بر این کار خود نیز به آن عمل می کردند. عبدالله بن سنان از امام صادق(علیه السلام روایت مى کند که فرمود: «إِنَّ أمِیرَالمُؤْمِنِینَ(علیه السلام) کَانَ یَخْرُجُ ومَعَهُ أحْمَالُ النَّوَى، فَیُقَالُ لَهُ: یَا أبَا الحَسَنِ، مَا هَذَا مَعَک؟ فَیَقُول: نَخْلٌ إِنْ شَاءَ اللَّهُ، فَیَغْرِسُهُ فَلَمْ یُغَادَرْ مِنْهُ وَاحِدَة»(8)؛ (امیر مؤمنان(علیه السلام) با چند بار هسته خرما بیرون مى رفت. به وى گفته مى شد: اى ابوالحسن! اینها که به همراه دارى چیست؟ على(علیه السلام) در پاسخ مى فرمود: درخت خرماست- اگر خدا بخواهد. آنگاه امام(علیه السلام) آنها را مى نشاند و حتى یکى از آنها هَدَر نمى رفت).
در روایت دیگری از امام صادق(علیه السلام) می خوانیم: «کَانَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ(صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ) یَضْرِبُ بِالْمَرِّ وَ یَسْتَخْرِجُ الْأَرَضِینَ وَ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه وآله) یَمَصُّ النَّوَى بِفِیهِ وَ یَغْرِسُهُ فَیَطْلُعُ مِنْ سَاعَتِه»(9)؛ (امیر مؤمنان علی(علیه السلام) بیل می زد و زمین ها را برای برداشت محصول آماده می کرد و پیامبر(صلی الله علیه وآله) نیز دانه را با دهانش می مکید و می کاشت و پس از یک ساعت می رویید).
1) در بین ایام هفته روز یکشنبه مناسب درخت کاری دانسته شده است.(10)
2) هنگام درخت کاری ابتدا در ریشه درختان آب بریزید و سپس خاک اضافه کنید تا کرم به وجود نیاید.(11)
3) ذکرهای فراوانی نیز در روایات بیان شده که در هنگام کاشتن بذر یا نهال شایسته است گفته شود، مانند: «سُبْحَانَ الْبَاعِثِ الْوَارِث»؛ (پاک و منزه است برانگیزنده و به ارث بَرَنده). على بن محمد با واسطه از معصوم(علیه السلام) روایت مى کند که اگر این ذکر هنگام کاشتن بذر یا نهال گفته شود اگر خدا بخواهد، هیچ یک از آنها هَدَر نخواهد رفت.(12)
اسلام بر مراقبت از درختان نیز تاکید دارد و به شدت از آسیب زدن و قطع بدون دلیل درختان منع کرده است.
ابن مضارب از امام صادق(علیه السلام) روایت مى کند که فرمود: «لَا تَقْطَعُوا الثِّمَارَ فَیَبْعَثَ اللَّهُ عَلَیْکُمُ الْعَذَابَ صَبّا»(14)؛ (درختان میوه را نبرید که در این صورت خداوند پیوسته بر شما عذاب مى فرستد).
در روایت نبوی نیز آمده است: «مَنْ قَطَعَ سِدْرَةً صَوَّبَ اللَّهُ رَأْسَهُ فِی النَّار»(15)؛ (کسی که درخت سدری را قطع کند خداوند او را از ناحیه سر به آتش گرفتار می کند).
مفهوم این روایات این است که درختان را تا زمانی که میوه می دهند و سرسبز هستند نباید قطع کرد و زمانی می توانیم آنها را قطع کنیم که دیگر میوه نمی دهند و خشک و پوسیده شده اند. طبیعی است در چنین شرایطی می توان آنها را قطع کرد و از چوب آن استفاده کرد و در عین حال سفارش شده است که در صورتی که درختی را قطع کردید بجای آن درخت دیگری را بکارید؛ چنانکه از امام رضا(علیه السلام) نقل شده است که فرمود: «امام موسى بن جعفر(علیه السلام) درخت سدرى را برید و به جاى آن درخت انگور کاشت».(16)
در این روایت امام کاظم(علیه السلام) درخت سدر را بخاطر استفاده از سدر آن قطع کردند اما بجای آن درخت دیگری کاشتند تا به محیط زیست آسیبی وارد نشود.
اهمیت حفظ درختان در اسلام تا حدی است که حتی در میدان جنگ نیز به آن توجه شده و از کندن آن منع شده است.
امام صادق(علیه السلام) مى فرماید: هنگامى که رسول مکرّم اسلام(صلى الله علیه و آله) تصمیم مى گرفت سربازان اسلام را به سوى میدان جنگ روانه کند، آنها را فرا مى خواند و نکاتی را به آنها گوشزد مى کرد [به گونه اى که اگر سربازى از این آداب تخلّف مى کرد مورد مؤاخذه قرار مى گرفت. یکی از این نکات عبارت است از:] «وَ لا تَقْطَعُوا شَجَراً الّا انْ تَضْطَرُّوا الَیْها»(17)؛ (و درختان را قطع نکنید، مگر که ناچار شوید!).
انسان با مطالعه این قوانین متعالى و دستورات حساب شده و مترقّى، به عظمت اسلام و گستره رحمت اسلامى پى مى برد و انگشت حیرت به دهان مى گیرد؛ چرا که رحمت اسلامى در کانون خشونت، حتّى شامل درختان نیز مى گردد؛ و لهذا پیامبرِ رحمةٌ للعالمین به سربازان خویش دستور مى دهد که جز در ضرورت هیچ درختى را در هنگام جنگ و نبرد قطع نکنند و به محیط زیست احترام بگذارند.(18)
از لحاظ فقهی نیز مراجع عظام تقلید بریدن بدون دلیل درختان و نابود کردن جنگلها را مصداق قاعده «لاضرر و لاضرار فی السلام» دانسته و فتوا به حرمت آن داده اند. به عنوان مثال آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مدظله العالی) در پاسخ به این سؤال که: بریدن بى رویه درختان جنگلها، که منابع اصلى تولید اکسیژن و ادامه حیات بشر بر کره خاکى است، و تبدیل آن مناطق به منطقه خشک چه صورتى دارد؟ فرمودند:
الف) جنگلها جزء انفال است و تصرّف در آن منوط به اجازه حکومت اسلامى است.
ب) هر کارى که موجب ضرر و زیان مسلمین، در کوتاه مدّت یا درازمدت مى شود، جایز نیست، و لازم است مردم مسلمان در این گونه مسائل، که با محیط زیست انسانها ارتباط شدید دارد، کاملًا هوشیار و مراقب باشند.(19)
پی‌نوشت‌ها:
(1). توحید المفضل، مفضل بن عمر، انتشارات داورى، قم، بی تا، چاپ سوم، ص 86.
(2). مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، نورى، حسین بن محمد تقى، مؤسسة آل البیت(علیهم السلام)، قم، 1408 هـ ق، چاپ اول، ج 13، ص 27؛ جامع أحادیث الشیعة، بروجردى، آقا حسین، انتشارات فرهنگ سبز، تهران، 1386 هـ ش، چاپ اول، ج 23، ص 954.
(3). مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، همان، ج 13، ص 461؛ جامع أحادیث الشیعة، همان، ج 23، ص 958.
(4). مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، همان، ج 13، ص 460؛ جامع أحادیث الشیعة، همان.
(5). همان.
(6). جامع أحادیث الشیعة، همان، ج 23، ص 959.
(7). بحار الأنوار، مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، 1403 هـ ق، چاپ دوم، ج 68، ص 257.
(8). الکافی، کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق، دار الکتب الإسلامیة، تهران، 1407 هـ ق، چاپ چهارم، ج 5، ص 75؛ جامع أحادیث الشیعة، همان، ج 23، ص 955.
(9). الکافی، همان، ج 5، ص 74.
(10). جامع أحادیث الشیعة، همان، ج 23، ص 959.
(11). جامع أحادیث الشیعة،همان، ج 23، ص 971.
(12). الکافی، همان، ج 5، ص 263.
(13). وسائل الشیعة، شیخ حر عاملى، محمد بن حسن، مؤسسة آل البیت(علیهم السلام)، قم، 1409 هـ ق، چاپ اول، ج 17، ص 42.
(14). الکافی، همان، ج 5، ص 264، ح 9.
(15). بحار الأنوار، همان، ج 63، ص 113.
(16). جامع أحادیث الشیعة، همان، ج 23، ص 963.
(17). الکافی، همان، ج 5، ص 27.
(18). آیین رحمت، مکارم شیرازی، ناصر، مدرسه الامام على بن ابى طالب(علیه السلام)، قم، 1385 هـ ش، چاپ اول، ص 36.
(19). استفتاءات جدید، مکارم شیرازی، ناصر، مدرسه الامام على بن ابى طالب(علیه السلام)، قم، 1427 هـ ق، چاپ دوم، ج 2، ص 188.
منبع: سایت آیین رحمت
اهمیت درخت کاری در اسلام
از دیدگاه اسلام درخت کاری و حفظ جنگلها از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است و آیات و روایات فراوانی درباره اهمیت درختان و ضرورت درختکاری و آب دادن به درخت و حفظ و نگهداری از آنها بیان شده است. در آیات قرآن به مطالعه درباره آفرینش که از جمله آنها درختان می باشد سفارش شده است و از برخی درختان مثل خرما، انگور، انجیر، زیتون و... که دارای خواص فراوانی می باشند یاد شده است. به عنوان مثال در آیه اول سوره تین بخاطر اهمیت فراوان انجیر و زیتون به این دو میوه قسم یاد شده است: «وَ التِّینِ وَ الزَّیْتُون».در روایات نیز به توجه به نعمتهای الهی از جمله درختان سفارش شده است. به عنوان مثال امام صادق(علیه السلام) خطاب به مفضل می فرماید: «اعْتَبِرْ یَا مُفَضَّلُ بِأَشْیَاءَ خُلِقَتْ لِمَآرِبِ الْإِنْسَانِ وَ مَا فِیهَا مِنَ التَّدْبِیرِ فَإِنَّهُ ... خُلِقَ لَهُ الشَّجَرُ فَکُلِّفَ غَرْسَهَا وَ سَقْیَهَا و...»(1)؛ (اى مفضّل! از آفرینش و آماده سازى حکیمانه و مدبّرانه اشیا براى رفع نیاز انسان درس عبرت بگیر... براى او درخت آفریده شده و او باید آن را در زمین بکارد، آب دهد و به آن برسد و از آن بهره گیرد و...).
اهمیت درخت کاری در روایات اهل بیت (علیهم السلام)
روایات فراوانی درباره اهمیت درخت کاری توسط اهل بیت(علیهم السلام) بیان شده است که به برخی از آنها اشاره می کنیم:1) پیامبر(صلى الله علیه و آله) فرمود: «مَا مِنْ مُسْلِمٍ یَغْرِسُ غَرْساً یَأْکُلُ مِنْهُ إِنْسَانٌ أَوْ دَابَّةٌ أَوْ طَیْرٌ إِلَّا أَنْ یُکْتَبَ لَهُ صَدَقَةٌ إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَة»(2)؛ (هیچ مسلمانى نیست که نهالى بکارد و انسان یا حیوان یا پرنده از آن بخورد مگر آنکه تا روز قیامت براى وى صدقه بنویسند).
2) انس بن مالک در حدیث دیگرى از پیامبر اکرم(صلى الله علیه و آله) روایت مى کند که فرمود: «مَنْ بَنَى بُنْیَاناً بِغَیْرِ ظُلْمٍ وَ لَا اعْتِدَاءٍ أَوْ غَرَسَ غَرْساً بِغَیْرِ ظُلْمٍ وَ لَا اعْتِدَاءٍ کَانَ لَهُ أَجْراً جَارِیاً مَا انْتَفَعَ بِهِ أَحَدٌ مِنْ خَلْقِ الرَّحْمَن»(3)؛ (هرکس بدون ظلم و تجاوز به حقوق دیگران ساختمانى را بنا کند یا بدون ظلم و تجاوز نهالى بکارد، تا وقتى که یکى از آفریده هاى خداوند مهربان از آن بهره مند مى شود، پاداش وى ادامه خواهد داشت).
3) ابو ایوب انصارى روایت مى کند که پیامبراکرم(صلى الله علیه و آله) فرمود: «مَنْ غَرْسَ غَرْساً فَأَثْمَرَ أَعْطَاهُ اللَّهُ مِنَ الْأَجْرِ قَدْرَ مَا یَخْرُجُ مِنَ الثَّمَرَة»(4)؛ (هرکس درختى بکارد و آن درخت به بار نشیند، خداوند به اندازه میوه هاى آن درخت به وى پاداش مى دهد).
4) انس بن مالک روایت مى کند که پیامبر اکرم(صلى الله علیه و آله) فرمود: «إِنْ قَامَتِ السَّاعَةُ وَ فِی یَدِ أَحَدِکُمُ الْفَسِیلَةُ فَإِنِ اسْتَطَاعَ أَنْ لَا تَقُومَ السَّاعَةُ حَتَّى یَغْرِسَهَا فَلْیَغْرِسْهَا»(5)؛ (اگر در دست یکى از شما قلمه درختى است و قیامت نزدیک شد، در صورتى که مى تواند پیش از برپایى قیامت آن را بکارد، باید این کار را انجام دهد).
5) همچنین از امام معصوم(علیه السلام) نقل شده است: «ازرَعُوا وَاغرسُوا فَلا وَاللّه مَا عَمَل النّاسُ عَملًا أحَلّ وأَطیَبُ مِنهُ»(6)؛ (زراعت کنید و درخت بکارید. نه به خدا سوگند! مردم کارى حلال تر و پاکیزه تر از آن انجام نمى دهند).
6) همچنین کاشت درخت در ادبیات اهل بیت به عنوان یکی از اعمال صالحی که مؤمنین پس از مرگ هم از آنها منتفع می گردند ذکر شده است. در روایتی از امام صادق(علیه السلام) می خوانیم: «سِتُّ خِصَالٍ یَنْتَفِعُ بِهَا الْمُؤْمِنُ بَعْدَ مَوْتِهِ: وَلَدٌ صَالِحٌ یَسْتَغْفِرُ لَهُ، ... وَ غَرْسٌ یَغْرِسُه...»(7)؛ (شش خصلت است که مؤمن بعد از مرگ خود از آنها سود می برد: فرزند صالحی که برایش طلب مغفرت کند، ... و درختی که کاشته است...).
سیره اهل بیت(علیهم السلام) و اولیای دین نیز بر کاشت درختان بوده و آنها علاوه بر توصیه بر این کار خود نیز به آن عمل می کردند. عبدالله بن سنان از امام صادق(علیه السلام روایت مى کند که فرمود: «إِنَّ أمِیرَالمُؤْمِنِینَ(علیه السلام) کَانَ یَخْرُجُ ومَعَهُ أحْمَالُ النَّوَى، فَیُقَالُ لَهُ: یَا أبَا الحَسَنِ، مَا هَذَا مَعَک؟ فَیَقُول: نَخْلٌ إِنْ شَاءَ اللَّهُ، فَیَغْرِسُهُ فَلَمْ یُغَادَرْ مِنْهُ وَاحِدَة»(8)؛ (امیر مؤمنان(علیه السلام) با چند بار هسته خرما بیرون مى رفت. به وى گفته مى شد: اى ابوالحسن! اینها که به همراه دارى چیست؟ على(علیه السلام) در پاسخ مى فرمود: درخت خرماست- اگر خدا بخواهد. آنگاه امام(علیه السلام) آنها را مى نشاند و حتى یکى از آنها هَدَر نمى رفت).
در روایت دیگری از امام صادق(علیه السلام) می خوانیم: «کَانَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ(صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ) یَضْرِبُ بِالْمَرِّ وَ یَسْتَخْرِجُ الْأَرَضِینَ وَ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه وآله) یَمَصُّ النَّوَى بِفِیهِ وَ یَغْرِسُهُ فَیَطْلُعُ مِنْ سَاعَتِه»(9)؛ (امیر مؤمنان علی(علیه السلام) بیل می زد و زمین ها را برای برداشت محصول آماده می کرد و پیامبر(صلی الله علیه وآله) نیز دانه را با دهانش می مکید و می کاشت و پس از یک ساعت می رویید).
برخی آداب درخت کاری
درخت کاری تا حدی در اسلام مورد توجه قرار دارد که آدابی برای آن نیز در روایات بیان شده است، به عنوان مثال:1) در بین ایام هفته روز یکشنبه مناسب درخت کاری دانسته شده است.(10)
2) هنگام درخت کاری ابتدا در ریشه درختان آب بریزید و سپس خاک اضافه کنید تا کرم به وجود نیاید.(11)
3) ذکرهای فراوانی نیز در روایات بیان شده که در هنگام کاشتن بذر یا نهال شایسته است گفته شود، مانند: «سُبْحَانَ الْبَاعِثِ الْوَارِث»؛ (پاک و منزه است برانگیزنده و به ارث بَرَنده). على بن محمد با واسطه از معصوم(علیه السلام) روایت مى کند که اگر این ذکر هنگام کاشتن بذر یا نهال گفته شود اگر خدا بخواهد، هیچ یک از آنها هَدَر نخواهد رفت.(12)
اهمیت آب دادن به درختان و مراقبت از آنها
در اسلام نه تنها بر کاشت درخت سفارش شده است، بلکه بر آبیاری و مراقبت از درختان نیز تاکید شده است. به عنوان مثال در مورد آب دادن به درختان ابو سعید خدرى از پیامبر اکرم(صلى الله علیه و آله) روایت مى کند که در بخشى از یک حدیث فرمود: «مَنْ سَقَى طَلْحَةً أَوْ سِدْرَةً فَکَأَنَّمَا سَقَى مُؤْمِناً مِنْ ظَمَإ»(13)؛ (هرکس درختى را در بیابان یا درخت سدرى را آب دهد، مثل آن است که مومنى را از تشنگى سیراب کرده باشد).اسلام بر مراقبت از درختان نیز تاکید دارد و به شدت از آسیب زدن و قطع بدون دلیل درختان منع کرده است.
ابن مضارب از امام صادق(علیه السلام) روایت مى کند که فرمود: «لَا تَقْطَعُوا الثِّمَارَ فَیَبْعَثَ اللَّهُ عَلَیْکُمُ الْعَذَابَ صَبّا»(14)؛ (درختان میوه را نبرید که در این صورت خداوند پیوسته بر شما عذاب مى فرستد).
در روایت نبوی نیز آمده است: «مَنْ قَطَعَ سِدْرَةً صَوَّبَ اللَّهُ رَأْسَهُ فِی النَّار»(15)؛ (کسی که درخت سدری را قطع کند خداوند او را از ناحیه سر به آتش گرفتار می کند).
مفهوم این روایات این است که درختان را تا زمانی که میوه می دهند و سرسبز هستند نباید قطع کرد و زمانی می توانیم آنها را قطع کنیم که دیگر میوه نمی دهند و خشک و پوسیده شده اند. طبیعی است در چنین شرایطی می توان آنها را قطع کرد و از چوب آن استفاده کرد و در عین حال سفارش شده است که در صورتی که درختی را قطع کردید بجای آن درخت دیگری را بکارید؛ چنانکه از امام رضا(علیه السلام) نقل شده است که فرمود: «امام موسى بن جعفر(علیه السلام) درخت سدرى را برید و به جاى آن درخت انگور کاشت».(16)
در این روایت امام کاظم(علیه السلام) درخت سدر را بخاطر استفاده از سدر آن قطع کردند اما بجای آن درخت دیگری کاشتند تا به محیط زیست آسیبی وارد نشود.
اهمیت حفظ درختان در اسلام تا حدی است که حتی در میدان جنگ نیز به آن توجه شده و از کندن آن منع شده است.
امام صادق(علیه السلام) مى فرماید: هنگامى که رسول مکرّم اسلام(صلى الله علیه و آله) تصمیم مى گرفت سربازان اسلام را به سوى میدان جنگ روانه کند، آنها را فرا مى خواند و نکاتی را به آنها گوشزد مى کرد [به گونه اى که اگر سربازى از این آداب تخلّف مى کرد مورد مؤاخذه قرار مى گرفت. یکی از این نکات عبارت است از:] «وَ لا تَقْطَعُوا شَجَراً الّا انْ تَضْطَرُّوا الَیْها»(17)؛ (و درختان را قطع نکنید، مگر که ناچار شوید!).
انسان با مطالعه این قوانین متعالى و دستورات حساب شده و مترقّى، به عظمت اسلام و گستره رحمت اسلامى پى مى برد و انگشت حیرت به دهان مى گیرد؛ چرا که رحمت اسلامى در کانون خشونت، حتّى شامل درختان نیز مى گردد؛ و لهذا پیامبرِ رحمةٌ للعالمین به سربازان خویش دستور مى دهد که جز در ضرورت هیچ درختى را در هنگام جنگ و نبرد قطع نکنند و به محیط زیست احترام بگذارند.(18)
از لحاظ فقهی نیز مراجع عظام تقلید بریدن بدون دلیل درختان و نابود کردن جنگلها را مصداق قاعده «لاضرر و لاضرار فی السلام» دانسته و فتوا به حرمت آن داده اند. به عنوان مثال آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مدظله العالی) در پاسخ به این سؤال که: بریدن بى رویه درختان جنگلها، که منابع اصلى تولید اکسیژن و ادامه حیات بشر بر کره خاکى است، و تبدیل آن مناطق به منطقه خشک چه صورتى دارد؟ فرمودند:
الف) جنگلها جزء انفال است و تصرّف در آن منوط به اجازه حکومت اسلامى است.
ب) هر کارى که موجب ضرر و زیان مسلمین، در کوتاه مدّت یا درازمدت مى شود، جایز نیست، و لازم است مردم مسلمان در این گونه مسائل، که با محیط زیست انسانها ارتباط شدید دارد، کاملًا هوشیار و مراقب باشند.(19)
پی‌نوشت‌ها:
(1). توحید المفضل، مفضل بن عمر، انتشارات داورى، قم، بی تا، چاپ سوم، ص 86.
(2). مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، نورى، حسین بن محمد تقى، مؤسسة آل البیت(علیهم السلام)، قم، 1408 هـ ق، چاپ اول، ج 13، ص 27؛ جامع أحادیث الشیعة، بروجردى، آقا حسین، انتشارات فرهنگ سبز، تهران، 1386 هـ ش، چاپ اول، ج 23، ص 954.
(3). مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، همان، ج 13، ص 461؛ جامع أحادیث الشیعة، همان، ج 23، ص 958.
(4). مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، همان، ج 13، ص 460؛ جامع أحادیث الشیعة، همان.
(5). همان.
(6). جامع أحادیث الشیعة، همان، ج 23، ص 959.
(7). بحار الأنوار، مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، 1403 هـ ق، چاپ دوم، ج 68، ص 257.
(8). الکافی، کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق، دار الکتب الإسلامیة، تهران، 1407 هـ ق، چاپ چهارم، ج 5، ص 75؛ جامع أحادیث الشیعة، همان، ج 23، ص 955.
(9). الکافی، همان، ج 5، ص 74.
(10). جامع أحادیث الشیعة، همان، ج 23، ص 959.
(11). جامع أحادیث الشیعة،همان، ج 23، ص 971.
(12). الکافی، همان، ج 5، ص 263.
(13). وسائل الشیعة، شیخ حر عاملى، محمد بن حسن، مؤسسة آل البیت(علیهم السلام)، قم، 1409 هـ ق، چاپ اول، ج 17، ص 42.
(14). الکافی، همان، ج 5، ص 264، ح 9.
(15). بحار الأنوار، همان، ج 63، ص 113.
(16). جامع أحادیث الشیعة، همان، ج 23، ص 963.
(17). الکافی، همان، ج 5، ص 27.
(18). آیین رحمت، مکارم شیرازی، ناصر، مدرسه الامام على بن ابى طالب(علیه السلام)، قم، 1385 هـ ش، چاپ اول، ص 36.
(19). استفتاءات جدید، مکارم شیرازی، ناصر، مدرسه الامام على بن ابى طالب(علیه السلام)، قم، 1427 هـ ق، چاپ دوم، ج 2، ص 188.
منبع: سایت آیین رحمت
