آشنایی با مراتب حضور قلب در نماز

پرسش :

مراتب حضور قلب در نماز و عوامل مؤثر بر آن چیست؟

پاسخ :

مراتب حضور قلب در نماز

«حضور قلب» دارای مراتب و درجات متفاوتی است:
 
مرتبه اول: نخستین مرحله حضور قلب این است که نمازگزار، در تمام نماز یا بعضی از آن، اجمالاً توجه داشته باشد که در حضور پروردگار جهان ایستاده، با او سخن می گوید و راز و نیاز می کند.
 
مرتبه دوم: در این مرحله نمازگزار در حال نماز، خودش را در برابر خدا و در حال تکلم با او می داند، به معانی کلمات و اذکار نیز توجه دارد و می داند که با خدا چه می گوید.
 
مرتبه سوم: نمازگزار علاوه بر مراحل سابق، حقیقت تکبیر، تسبیح، تقدیس و سایر مفاهیم اذکار را به خوبی می داند و با براهین علمی، با آنها آشنا شده و در حال نماز به آنها توجه دارد و خوب می داند که چه می گوید و چه می خواهد و با چه کسی سخن می گوید.
 
مرتبه چهارم: معارف و معانی ذکرها به طور کامل در باطن نمازگزار، نفوذ کرده، به مرحله یقین و ایمان کامل رسیده است. در این صورت زبان، از قلب پیروی می کند.
 
مرتبه پنجم: در این مرحله، اسما، صفات و کمالات حق را با چشم باطن مشاهده می کند و چیزی را جز خدا نمی بیند.
 

عوامل مؤثر در حضور قلب

با شناخت مراتب بالا، روشن می گردد که غیر از موارد یاد شده، نمی توان چیزی را در حضور قلب دخیل کرد. در عین حال عوامل مؤثر در حضور قلب عبارت است از:

1- مکان خلوت؛ نمازگزار بهتر است در جای خلوت و بدون مزاحمت و سر و صدا نماز بخواند.
 
2- رفع موانع؛ مثلا رفع گرسنگی و تشنگی شدید قبل از نماز و...
 
3- تقویت ایمان؛ انسان باید در تقویت ایمان و تحصیل معرفت کامل بکوشد تا در حال نماز بیشتر و بهتر حضور قلب پیدا کند.
 
4- یاد مرگ؛ اگر انسان به فکر مردن باشد و این که وقت مرگ معلوم نیست و... نمازش را با غفلت نخواهد خواند.
 
5- آمادگی برای نماز؛ دقت در وضو و طهارت، اذان گفتن، پوشیدن لباس مخصوص نماز و... تاثیر به سزایی در آمادگی انسان دارد.(1)
 
پی‌نوشت‌:
1. جهت اطلاع بیشتر ر جوع کنید به: خودسازی «تزکیه و تهذیب نفس»، آیت الله امینی.

منبع: یکصد و ده پرسش و پاسخ درباره نماز، مجتبی کلباسی، تهران: انتشارات ستاد اقامه نماز، چاپ: اول، زمستان 1386.