آخرین سوره کاملِ نازل شده قرآن
پرسش :
آخرین سوره کاملِ نازل شده قرآن کریم چیست؟
پاسخ :
در باره واپسین سوره کاملى که نازل شده گزارش هاى متعددى نقل شده است:
۱. سوره نصر:
(بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ * إِذَا جَآءَ نَصْرُ اللَّهِ وَ الْفَتْحُ * وَ رَأَیْتَ النَّاسَ یَدْخُلُونَ فِى دِینِ اللَّهِ أَفْوَاجًا * فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّکَ وَاسْتَغْفِرْهُ إِنَّهُ کَانَ تَوَّابَا .
به نام خداوند رحمتگر مهربان . آن گاه که یارى و ظفر خداوند آمد ، و مردم را بینى که گروه گروه وارد دین خدا مى شوند ، پس پروردگارت را با حمد تسبیح کن و از او درخواست آمرزش نما که او توبه پذیر است).
با نزول این سوره، صحابه خرسند شدند؛ زیرا پیروزى مطلق اسلام بر کفر و تثبیت و استحکام پایه هاى دین با گرویدن گروه هاى مختلف مردم را بشارت مى داد. ولى عباس عموى پیامبر ، به سبب خبر دادن سوره از پایان کار پیامبر ، از نزول آن سخت غمناک شد و پیامبر پس از آن دو سال بیشتر زنده نبود.[۱]
در روایتى از امام صادق علیه السلام و نیز امام رضا علیه السلام آخرین سوره، (إِذَا جَآءَ نَصْرُ اللَّهِ وَ الْفَتْحُ) معرفى شده است.[۲]از ابن عباس نیز گزارش شده که آخرین سوره، نصر است.[۳]
۲. سوره برائت: روایاتى آخرین سوره را برائت معرفى کرده است که نخستین آیات آن در سال نهم هجرى نازل شد و پیامبر(ص) على علیه السلام را فرستاد تا آن را بر جمع مشرکان بخواند.[۴]
۳. سوره مائده: در روایتى آخرین سوره نازل شده، مائده دانسته شده است.[۵]
۱ . سوره نصر ، در عام الفتح و سال هشتم هجرى ، در حجة الوداع و در منا ، نازل گردیده است .[۶]
۲ . سوره برائت ، پس از فتح مکّه و در سال نهم هجرى ، نازل شده است .[۷]
۳ . مطابق برخى از گزارش ها ، سوره مائده آخرین سوره اى است که بر پیغمبر نازل شده است .[۸]
۴ . بر پایه روایتى که از امام صادق علیه السلام و امام رضا علیه السلام نقل شده و گزارش هاى متعددى که در منابع شیعه و سنى آمده ،[۹]سوره نصر آخرین سوره اى که بر پیامبر(ص) نازل گردیده است .
با در نظر گرفتن نکات یاد شده مى توان گفت : بخش هایى از سوره مائده و برائت از واپسین آیات نازل شده است، ولى آخرین سوره اى که به صورت کامل نازل شد ، سوره نصر است .
پی‌نوشت‌ها:
[۱] مجمع البیان : ج ۱۰ ص ۸۴۴؛ الدرّ المنثور : ج ۶ ص ۴۰۶.
[۲] ر.ک : ص ۱۶۶ ح ۱۲۴ و ۱۲۵ .
[۳] تفسیر ابن کثیر : ج ۸ ص ۴۸۲؛ تفسیر القرطبى : ج ۲۱ ص ۲۲۹؛ الإتقان فى علوم القرآن : ج ۱ ص ۸۴.
[۴] التبیان فى تفسیر القرآن : ج ۳ ص ۴۰۷؛ تفسیر الصافى : ج ۲ ص ۳۱۸ - ۳۲۰؛ أسباب النزول : ص ۱۷ .
[۵] التبیان فى تفسیر القرآن : ج ۳ ص ۴۱۳؛ تفسیر ابن کثیر : ج ۳ ص ۳؛ الدرّ المنثور : ج ۲ ص ۲۵۲.
[۶] ر.ک : ص ۱۸۷ ح ۱۶۷ .
[۷] ر.ک : ص ۱۹۴ (پانوشت ش ۴) .
[۸] ر.ک : ص ۱۸۳ (سوره مائده) .
[۹] ر.ک : ص ۱۸۳ (سوره نصر) .
منبع : شناخت نامه قرآن برپایه قرآن و حدیث، جلد اوّل، سال انتشار : ۱۳۹۱، از صفحه ۱۸۸ تا صفحه ۱۹۵
در باره واپسین سوره کاملى که نازل شده گزارش هاى متعددى نقل شده است:
۱. سوره نصر:
(بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ * إِذَا جَآءَ نَصْرُ اللَّهِ وَ الْفَتْحُ * وَ رَأَیْتَ النَّاسَ یَدْخُلُونَ فِى دِینِ اللَّهِ أَفْوَاجًا * فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّکَ وَاسْتَغْفِرْهُ إِنَّهُ کَانَ تَوَّابَا .
به نام خداوند رحمتگر مهربان . آن گاه که یارى و ظفر خداوند آمد ، و مردم را بینى که گروه گروه وارد دین خدا مى شوند ، پس پروردگارت را با حمد تسبیح کن و از او درخواست آمرزش نما که او توبه پذیر است).
با نزول این سوره، صحابه خرسند شدند؛ زیرا پیروزى مطلق اسلام بر کفر و تثبیت و استحکام پایه هاى دین با گرویدن گروه هاى مختلف مردم را بشارت مى داد. ولى عباس عموى پیامبر ، به سبب خبر دادن سوره از پایان کار پیامبر ، از نزول آن سخت غمناک شد و پیامبر پس از آن دو سال بیشتر زنده نبود.[۱]
در روایتى از امام صادق علیه السلام و نیز امام رضا علیه السلام آخرین سوره، (إِذَا جَآءَ نَصْرُ اللَّهِ وَ الْفَتْحُ) معرفى شده است.[۲]از ابن عباس نیز گزارش شده که آخرین سوره، نصر است.[۳]
۲. سوره برائت: روایاتى آخرین سوره را برائت معرفى کرده است که نخستین آیات آن در سال نهم هجرى نازل شد و پیامبر(ص) على علیه السلام را فرستاد تا آن را بر جمع مشرکان بخواند.[۴]
۳. سوره مائده: در روایتى آخرین سوره نازل شده، مائده دانسته شده است.[۵]
نظریه
در جمع بندى روایات مربوط به آخرین سوره اى که بر پیامبر نازل شده چند نکته شایان توجه است :۱ . سوره نصر ، در عام الفتح و سال هشتم هجرى ، در حجة الوداع و در منا ، نازل گردیده است .[۶]
۲ . سوره برائت ، پس از فتح مکّه و در سال نهم هجرى ، نازل شده است .[۷]
۳ . مطابق برخى از گزارش ها ، سوره مائده آخرین سوره اى است که بر پیغمبر نازل شده است .[۸]
۴ . بر پایه روایتى که از امام صادق علیه السلام و امام رضا علیه السلام نقل شده و گزارش هاى متعددى که در منابع شیعه و سنى آمده ،[۹]سوره نصر آخرین سوره اى که بر پیامبر(ص) نازل گردیده است .
با در نظر گرفتن نکات یاد شده مى توان گفت : بخش هایى از سوره مائده و برائت از واپسین آیات نازل شده است، ولى آخرین سوره اى که به صورت کامل نازل شد ، سوره نصر است .
پی‌نوشت‌ها:
[۱] مجمع البیان : ج ۱۰ ص ۸۴۴؛ الدرّ المنثور : ج ۶ ص ۴۰۶.
[۲] ر.ک : ص ۱۶۶ ح ۱۲۴ و ۱۲۵ .
[۳] تفسیر ابن کثیر : ج ۸ ص ۴۸۲؛ تفسیر القرطبى : ج ۲۱ ص ۲۲۹؛ الإتقان فى علوم القرآن : ج ۱ ص ۸۴.
[۴] التبیان فى تفسیر القرآن : ج ۳ ص ۴۰۷؛ تفسیر الصافى : ج ۲ ص ۳۱۸ - ۳۲۰؛ أسباب النزول : ص ۱۷ .
[۵] التبیان فى تفسیر القرآن : ج ۳ ص ۴۱۳؛ تفسیر ابن کثیر : ج ۳ ص ۳؛ الدرّ المنثور : ج ۲ ص ۲۵۲.
[۶] ر.ک : ص ۱۸۷ ح ۱۶۷ .
[۷] ر.ک : ص ۱۹۴ (پانوشت ش ۴) .
[۸] ر.ک : ص ۱۸۳ (سوره مائده) .
[۹] ر.ک : ص ۱۸۳ (سوره نصر) .
منبع : شناخت نامه قرآن برپایه قرآن و حدیث، جلد اوّل، سال انتشار : ۱۳۹۱، از صفحه ۱۸۸ تا صفحه ۱۹۵
