علت اهمیت و تأکید بر نماز اول وقت چیست؟

پرسش :

چرا روی خواندن نمازها در اول وقت تاکید می شود، چه تفاوتی بین نماز اول وقت و غیر آن وجود دارد؟

پاسخ :
هر کاری، زمانی ویژه دارد که در صورت تحقّق یافتن در آن زمان، دارای تأثیری بیشتر و مناسب تر خواهد بود. برای مثال غذا خوردن، اگردر شرایط و فرصت مناسب باشد، بسیار گوارا و انرژی بخش خواهد بود؛ ولی اگر در زمان و شرایط ویژه خود نباشد، نه طعم دلچسبی دارد و نه مواد آن، به طور کامل جذب می شود و نه نشاط آور است:
«الأمور مرهونه باوقاتها؛ کارها در گرو زمان و فرصت خاص خویش است».(1)
 
غذای روح نیز چنین است؛ اوقات نماز فرصت هایی است که نوعا، مناسب ترین زمان برای خواندن نماز است؛ از این رو برپا داشتن نماز در آن اوقات، نشاط آور، انرژی بخش و دارای تأثیرات ویژه است. برای مثال در مورد نماز ظهر، در روایات آمده است:
«به هنگام ظهر درهای آسمان گشوده می شود».
 
شخصی از پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله) درباره فلسفه نمازهای پنجگانه سوال کرد، آن حضرت در جواب فرمودند:
«خورشید به هنگام زوال (ظهر)، در مداری داخل می شود که با ورود به آن، هر چیزی که بر عرش هست، خدا را تسبیح می گوید... و این ساعتی است که خداوند بر من و امت من درود می فرستد...».(2)
 
نمازهای دیگر نیز به همین صورت است. هنگام طلوع فجر، شرایط ویژه ای بر جهان حاکم می شود که با اوقات دیگر، بسیار متفاوت است. ازهمین رو نمازگزار در این مواقع، احساسی متفاوت با دیگر اوقات دارد. بعضی از آثار و برکات نماز اول وقت عبارت است از:
 

۱- جلب رضا و خشنودی الهی

حضرت امام رضا (علیه السلام) فرمودند:
«بدان که هر نماز دو وقت دارد: اول وقت و آخر وقت. اول وقت خشنودی پروردگار و آخر آن بخشش و عفو الهی است».(3)
 

۲- خاموشی آتش دوزخ

حضرت رسول اکرم (صلّی الله علیه و آله) فرمودند:
«هیچ نمازی وقتش نمی رسد؛ مگر آن که فرشته ای ندای عمومی سر می دهد: ای مردم! به‌ پا خیزید و آتش هایی را که خود بر پشت خویش برافروخته اید، با نماز خاموش کنید(4)».
 

۳- جلب دعای خیر

حضرت امام صادق (علیه السلام) فرمودند:
«کسی که نمازهای واجب را در اول وقت ادا و حدود آنها را حفظ کند؛ فرشته ای آن را سپید و پاکیزه به آسمان می برد. آن وقت نماز [به نمازگزار] می گوید: خدا تو را نگاه دارد، همان گونه که مرا نگه داشتی و مرا به ملکی بزرگوار سپردی».(5)
 

۴- لطف وعنایت الهی در قیامت

عارف الهی آیت الله ملکی تبریزی (رحمه الله) می نویسد:
«هرگاه ندای مؤذن را شنیدی، ندای قیامت را به یادآر و خود را برای اجابت دعای مؤذن (نماز اول وقت) مهیا کن؛ زیرا آنان که با سرعت، این ندا را پاسخ می دهند، در قیامت با لطف و عنایت به آنها ندا خواهد شد».(6)
 

۵- نظم و نشاط و حضور قلب

نماز اول وقت در نصوص دینی، مورد تأکید بسیار قرار گرفته و فضایل فراوانی برای آن نقل شده است. از نظر تأثیرات روحی، روانی و اجتماعی، می توان امور زیر را نام برد:
* عادت دادن شخص به نظم.
* وجود نشاط و آمادگی و حضور قلب بیشتر، جهت انس و ارتباط با خدا و تقویت کمالات نفسانی.
* زمینه سازی جهت برگزاری جماعت های بزرگ و انس و الفت و اتحاد بیشتر مسلمانان.
 
توضیح آن که: وقتی جامعه اسلامی، مقید به خواندن نماز در اول وقت باشد، در هر منطقه بیشتر مردم هم زمان به نماز خواهند ایستاد. این مسأله آمادگی آنان را برای جماعت و ایجاد صفوف گسترده و پرجمعیت بیشتر می کند. در حالی که نماز در غیر اول وقت، در بین زمان های مختلف پراکنده شده و از اجتماع و شکوه عبادی و انس و الفت مؤمنان در مراکز دینی کاسته می شود.
 

جمع‌بندی و نتیجه‌گیری:

نماز اول وقت، نه تنها یک عمل عبادیِ توصیه‌شده، بلکه فرصتی الهی و طلایی برای دریافت برکات مادی و معنوی است. همان‌ گونه که کارهای دنیوی، اگر در زمان مناسب انجام شوند، اثرگذاری و لذت بیشتری دارند، عبادت و بندگی نیز در اوقات خاص خود از عمق، تأثیر و نورانیت بیشتری برخوردار است.

از منظر روایات، نماز اول وقت مایه‌ جلب شدیدترین رضایت الهی، خاموشی آتش گناهان، دریافت دعای خیر فرشتگان، و برخورداری از لطف ویژه خداوند در قیامت است. این عمل، قلب و جان انسان را با نشاط، آرامش، و حضور قلب بیشتری آمیخته و او را برای انس حقیقی با پروردگار آماده می‌سازد.

از بعد اجتماعی، التزام به نماز اول وقت به معنای شکل‌گیری یک نظم جمعی است که می‌تواند جماعتی باشکوه، صفوف متحد و همبستگی و اتحاد عمیق میان مسلمانان را رقم بزند. این هم‌زمانی، جلوه‌ای از وحدت امت اسلامی و شکوه عبادی را آشکار کرده و قلب‌های مومنان را بیش از پیش به یکدیگر نزدیک می‌کند.

در واقع، نماز اول وقت نه فقط یک توصیه معنوی، بلکه یک «نسخه کامل برای رشد فردی و انسجام اجتماعی» است که اگر در جامعه‌ای فراگیر شود، نور ایمان و وحدت، سراسر زندگی آن امت را روشن می‌کند.
 
پی‌نوشت‌ها:
1. بحارالانوار، ج 74، ص 166؛ عوالی اللئالی، ج 1، ص 293.
2. من لایحضره الفقیه، ج 1، ص 212. 
3. بحارالانوار، ج 82، ص 345.
4. ثواب الاعمال، ص 83 و 84.
5. آداب الصلاة، ص 3.
6. اسرارالصلاة، ص 182.

منبع: یکصد و ده پرسش و پاسخ درباره نماز، مجتبی کلباسی، تهران: انتشارات ستاد اقامه نماز، چاپ: اول، زمستان 1386.